آیا در طلاق توافقی مهریه به زن تعلق میگیرد
طلاق توافقی، اگرچه مسیر آسانی برای جدایی است، اما نیازمند آگاهی کامل از حقوق مالی، بهخصوص حق مهریه است.
مقدمه: مالکیت مهریه و الزامات طلاق توافقی
تصمیم به پایان دادن به زندگی مشترک از طریق طلاق توافقی، مستلزم آن است که زن و مرد بر سر تمامی حقوق مالی و غیرمالی به توافق کامل برسند. در این میان، مسئله مهریه بهعنوان مهمترین حق مالی زن، نقش محوری ایفا میکند. اغلب افراد به اشتباه تصور میکنند که در طلاق توافقی، زن مجبور به بخشیدن تمام مهریه است؛ در حالی که این دیدگاه کاملاً نادرست است. پاسخ حقوقی به این پرسش که “آیا در طلاق توافقی مهریه به زن تعلق میگیرد؟” قاطعانه مثبت است. مهریه، طبق قانون و شرع، یک حق دینی و مالی است که زن به محض جاری شدن عقد مالک آن میشود.
در طلاق توافقی، دادگاه به محتوای عقدنامه و قانون، کاری ندارد؛ بلکه صرفاً توافق نهایی زوجین را تأیید و در قالب گواهی عدم سازش ثبت میکند. بنابراین، زن و شوهر باید با مذاکره، چانهزنی و ترجیحاً با کمک مشاور حقوقی، نحوه تعیین تکلیف مهریه را مشخص کنند: از دریافت کامل آن، بخشش کامل، تا بخشش جزئی یا توافق بر سر اقساط. ماهیت توافقی این نوع طلاق، فرصتی برای هر دو طرف است تا با حفظ احترام متقابل، به یک تفاهم عادلانه برسند. دستیابی به این توافق دقیق و قانونی نیازمند تخصص و تجربه است تا از تضییع حقوق یکی از طرفین جلوگیری شود.
۱. مهریه؛ حق مسلم قانونی و شرعی در هر نوع طلاقی
بررسی دقیق قانون مدنی ایران نشان میدهد که مهریه، فارغ از نوع طلاق یا دلیل آن، از حقوق مسلم زن است. بر اساس قوانین، زن به محض انعقاد عقد نکاح، مالک تمام مهریه میشود. این مالکیت، حتی در شرایطی مانند طلاق، نشوز یا حتی فسخ نکاح (با شرایط خاص)، از بین نمیرود. این بنیاد قانونی تضمین میکند که زن هیچگاه بهصورت خودکار و اجباری از حق خود محروم نمیشود.
در طلاق توافقی، این حق بودن مهریه است که زمینه ساز مذاکرات میشود. اگر زن تمایل به دریافت مهریه داشته باشد، مرد نمیتواند او را مجبور به بخشش کند. بلکه باید در ازای دریافت رضایت برای طلاق، شرایط پرداخت را بپذیرد. همچنین، اگر مرد تمایل به طلاق داشته باشد، اغلب زنان از حق خود در قبال تسریع فرآیند طلاق و رسیدن به آرامش، صرف نظر میکنند. در واقع، این توافق، اجرای اختیاری حق مطالبه مهریه است. هرگونه توافق بر سر مهریه در طلاق توافقی باید در سند رسمی ثبت شود و دارای ضمانت اجرای قانونی است تا در صورت تخلف مرد از تعهدات پرداخت، زن بتواند از طریق مراجع قضایی اقدام کند. مشاوران حقوقی تأکید دارند که این توافق باید کاملاً شفاف و بدون ابهام باشد.
۲. سناریوهای رایج تعیین تکلیف مهریه در طلاق توافقی
در عمل، توافق زوجین بر سر مهریه در طلاق توافقی به یکی از چند سناریوی اصلی تقسیم میشود که انتخاب هر کدام، به اولویتهای طرفین بستگی دارد. این سناریوها منعکسکننده نیازهای مالی و روانی زن در فرآیند جدایی است.
دریافت کامل مهریه با توافق: زن اصرار بر دریافت تمام مهریه دارد. مرد میپذیرد که آن را به صورت یکجا، اقساطی یا در قالب تملیک مال دیگری (مانند ملک، خودرو یا سهام) به زن بپردازد. در این شرایط، زن برای اینکه طلاق به صورت قانونی ثبت شود، معمولاً مبلغ بسیار ناچیزی (مانند یک شاخه گل یا چند هزار تومان) را به شوهر میبخشد تا طلاق از نوع خلع و بائن شود.
بذل کامل مهریه (رایجترین سناریو): زن در ازای رضایت مرد برای طلاق توافقی و تسریع در فرآیند جدایی، تمام مهریه خود را به مرد میبخشد. این بخشش که اصطلاحاً «مالالخلع» نامیده میشود، وجهالمصالحه طلاق است.
بذل جزئی مهریه: زن بخشی از مهریه خود را (مثلاً ۵۰ درصد از سکهها) میبخشد و بر دریافت مابقی اصرار دارد. این روش یک راهکار میانی است که هم به مرد برای طلاق رضایت میدهد و هم زن تمام حق مالی خود را از دست نمیدهد.
تعیین تکلیف مهریه در طلاق توافقی باید با در نظر گرفتن توانایی مالی مرد (استطاعت مالی) صورت گیرد تا توافقی که در دادگاه ثبت میشود، واقعاً قابل اجرا باشد. در غیر این صورت، ممکن است زن پس از طلاق، برای وصول همان بخش توافق شده نیز با مشکلات طولانیمدت روبرو شود.
۳. نقش حیاتی بذل مهریه در تبدیل طلاق رجعی به طلاق بائن
یکی از مهمترین دلایلی که زن در طلاق توافقی، تمام یا بخشی از مهریه خود را میبخشد، تغییر نوع طلاق از رجعی (که در آن مرد میتواند در زمان عده به زن رجوع کند) به بائن (که در آن مرد حق رجوع ندارد) است. این جنبه حقوقی برای زنانی که بهدنبال قطع کامل رابطه و شروعی دوباره هستند، بسیار حیاتی است.
طلاق رجعی بهطور پیشفرض برای طلاقهایی است که به درخواست مرد صورت میگیرد. اما در طلاق توافقی که زن در آن بخشی از مهریه را میبخشد (بذل میکند)، نوع طلاق به خلع تبدیل میشود. طلاق خلع، یک طلاق بائن است و تا زمانی که زن از بذل خود رجوع نکرده باشد، مرد در طول عده حق رجوع ندارد. این حق رجوع نکردن مرد، مهمترین مزیت بذل مهریه در طلاق توافقی برای زن است.
البته یک نکته حقوقی ظریف وجود دارد: اگر زن از بذل مهریه در طول عده طلاق رجوع کند (یعنی پشیمان شود و مهریهاش را دوباره مطالبه کند)، طلاق از بائن به رجعی تبدیل میشود و در نتیجه مرد نیز حق رجوع به زندگی مشترک را پیدا خواهد کرد. به همین دلیل، تنظیم دقیق سند توافق و آگاهی از شرایط رجوع از بذل، نیازمند دانش یک وکیل متخصص خانواده است که بتواند بهترین استراتژی را برای حفظ حقوق موکل انتخاب کند.
۴. تفاوتهای کلیدی حقوقی: بذل در برابر ابراء در تعیین تکلیف مهریه
در ادبیات حقوقی، دو واژه «بذل» و «ابراء» هر دو به معنی چشمپوشی زن از حق مهریه هستند، اما آثار حقوقی متفاوتی دارند و در طلاق توافقی، معمولاً از واژه بذل استفاده میشود.
بذل مهریه: بذل، به معنی بخشیدن مال (مهریه) در قبال دریافت چیزی دیگر است که در طلاق توافقی، آن چیز دیگر رضایت مرد برای اجرای طلاق است. همانطور که در بخش قبل گفته شد، بذل در طلاق خلع، به زن این حق را میدهد که در مدت عده بتواند از بذل خود رجوع کرده و مهریه را مطالبه کند (هرچند که این کار حق رجوع را نیز برای مرد ایجاد میکند).
ابراء ذمه: ابراء به معنی تبرئه کردن و بریالذمه اعلام کردن مرد از دین مهریه است. ابراء یک عمل حقوقی غیرقابل رجوع است. به این معنا که اگر زن مرد را از دین مهریه ابراء کند، دیگر تحت هیچ شرایطی (نه در طول عده و نه پس از آن) نمیتواند آن مهریه را مطالبه کند. در برخی توافقنامههای طلاق، برای اطمینان از عدم مطالبه مهریه در آینده، علاوه بر بذل، صیغه ابراء نیز گنجانده میشود.
با توجه به این تفاوتها، مشاوره حقوقی اهمیت ویژهای پیدا میکند تا زن با آگاهی کامل از عواقب حقوقی، یکی از این روشها را برای تعیین تکلیف مهریه خود انتخاب کند. انتخاب روش نادرست میتواند مسیر قانونی را تغییر داده و امکان مطالبه مجدد یا حتی رجوع مرد را فراهم آورد.
۵. تعهدات مالی پس از طلاق توافقی: ضمانت اجرای وصول مهریه
اگر زوجین در طلاق توافقی بر سر پرداخت بخشی یا تمام مهریه به توافق برسند و این توافق در گواهی عدم سازش ثبت شود، مرد موظف به اجرای تعهدات خود است. این تعهدات که در واقع تبدیل به یک حکم قضایی شدهاند، دارای ضمانت اجرای قانونی قوی هستند و صرفاً یک توافق شفاهی نیستند.
روشهای وصول مهریه توافق شده:
صدور اجرائیه: زن میتواند در صورت عدم پرداخت بهموقع مهریه توافق شده، با مراجعه به اجرای احکام دادگاه، تقاضای صدور اجرائیه کند. این اجرائیه، مرد را ملزم به پرداخت میکند.
توقیف اموال: در صورت استنکاف مرد، زن حق دارد اموال منقول و غیرمنقول او را معرفی کرده و تقاضای توقیف آنها را داشته باشد. این اموال شامل حقوق اداری، حسابهای بانکی، خودرو، ملک و… میشود.
درخواست حکم جلب: اگر میزان مهریه توافق شده تا ۱۱۰ سکه طلا باشد (یا معادل آن) و مرد توانایی مالی داشته باشد اما از پرداخت خودداری کند، زن میتواند با طی مراحل قانونی، حکم جلب او را از دادگاه مطالبه کند. این فرآیند، وصول حق مهریه در طلاق توافقی را تضمین میکند و از پایمال شدن حقوق زن جلوگیری مینماید.
بنابراین، ثبت دقیق جزئیات پرداخت در گواهی عدم سازش، امنیت مالی زن پس از جدایی را تأمین میکند. هرگونه ابهام در نحوه و زمان پرداخت میتواند فرآیند وصول را طولانی و پیچیده سازد.
۶. نقش مشاوره حقوقی تخصصی در حفظ حقوق مالی زن
پیچیدگیهای حقوقی مربوط به مهریه در طلاق توافقی، از جمله تفاوتهای بذل و ابراء، شرایط رجوع از بذل و ضمانت اجرای تعهدات پرداخت، اهمیت حضور یک مشاور یا وکیل متخصص را دوچندان میکند. بسیاری از زنانی که بدون مشاور حقوقی اقدام به طلاق توافقی میکنند، ناخواسته با امضای یک توافقنامه ناعادلانه، تمام یا بخش زیادی از حقوق خود را از دست میدهند.
خدمات یک وکیل متخصص در این زمینه:
مذاکره حرفهای: وکیل میتواند در جلسه مذاکره حاضر شده و با حفظ آرامش، منافع مالی زن را در نظر گرفته و بر سر میزان بذل یا دریافت مهریه، چانهزنی عادلانهای انجام دهد.
تنظیم سند حقوقی دقیق: مهمترین وظیفه، تنظیم یک توافقنامه کتبی است که کاملاً منطبق با قانون باشد و تمامی جزئیات مهریه در طلاق توافقی (نحوه پرداخت، زمان و ضمانت اجرا) را شفافسازی کند.
مشخص کردن نوع طلاق: وکیل تضمین میکند که نوع طلاق (خلع یا مبارات) به گونهای انتخاب شود که حقوق موکل در طول عده حفظ شده و امکان رجوع مرد وجود نداشته باشد.
در نهایت، استفاده از خدمات حقوقی متخصص، به زن و مرد کمک میکند تا در یک فرآیند عاطفی و پراسترس، با کمترین آسیب مالی و روانی به جدایی برسند و از بروز اختلافات آتی جلوگیری کنند.
جدول مقایسه حالات مختلف تعیین تکلیف مهریه
| وضعیت مهریه | درصد تعلق مهریه به زن | آثار حقوقی برای مرد | امکان رجوع زن از مهریه (در عده) |
| دریافت کامل | ۱۰۰٪ | مرد مکلف به پرداخت کامل است. | ندارد (مگر رجوع به میزان بخشیده شده) |
| بذل جزئی | درصد باقیمانده (مثلاً ۵۰٪) | مرد مکلف به پرداخت باقیمانده است. | بله، به میزان بخشیده شده. |
| بذل کامل مهریه در طلاق توافقی | ۰٪ | مرد بریالذمه میشود (با قبول بذل). | بله (که منجر به رجعی شدن طلاق میشود). |
| ابراء کامل ذمه | ۰٪ | مرد کاملاً بریالذمه است. | خیر، ابراء غیرقابل رجوع است. |
جمعبندی: توافق آگاهانه، کلید حفظ حقوق در طلاق
همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، پاسخ به این پرسش که آیا مهریه در طلاق توافقی به زن تعلق میگیرد، یک “بله” قاطع است؛ اما نحوه دریافت یا بخشش آن کاملاً تابع اراده و توافق کتبی زوجین است. مهریه در طلاق توافقی از حقوق مالی مسلم زن است و اجباری برای بخشش آن وجود ندارد. در واقع، زن از حق قانونی خود استفاده میکند تا با بذل تمام یا بخشی از آن، مسیر جدایی را هموار سازد و به طلاق بائن (غیرقابل رجوع) دست یابد.
مهمترین نتیجهگیری در این فرآیند، اهمیت آگاهی و شفافیت در تنظیم توافقنامه است. چه زن تصمیم به دریافت کامل مهریه داشته باشد و چه قصد بذل آن، جزئیات این تصمیم باید به صورت واضح و بدون ابهام در گواهی عدم سازش ثبت شود تا از هرگونه مطالبه مجدد یا سوءتفاهم در آینده جلوگیری گردد. استفاده از خدمات حقوقی متخصص، تضمین میکند که تمامی جنبههای حقوقی، از جمله ضمانت اجرای تعهدات پرداخت، شرایط رجوع از بذل و تعیین نوع طلاق (خلع یا مبارات)، به درستی در نظر گرفته شوند و حقوق مالی زن به شکل حداکثری حفظ شود. مسیر توافق، مسیری عادلانه است، به شرطی که هر دو طرف با چشمانی باز و دانش حقوقی کافی آن را بپیمایند.
اگر در مسیر طلاق توافقی هستید و نیاز به مشاوره تخصصی درباره حقوق مالی، بهویژه مهریه خود دارید، درنگ نکنید. تماس با متخصصین میتواند فرآیند جدایی شما را تسریع و حقوق شما را تضمین کند.
پرسشهای متداول (FAQ)
۱. آیا بخشیدن مهریه در طلاق توافقی اجباری است؟
خیر. بخشش مهریه در طلاق توافقی یک اجبار قانونی نیست، بلکه یک انتخاب و ابزار مذاکره است. زن مالک مهریه است و حق دارد تمام آن را مطالبه کند. با این حال، از آنجا که طلاق توافقی مستلزم رضایت مرد است، زن معمولاً برای جلب رضایت مرد و سرعت بخشیدن به فرآیند جدایی، بخشی از مهریه (مالالخلع) را میبخشد تا نوع طلاق، خلع و بائن شود. میزان این بخشش کاملاً توافقی است.
۲. اگر بعد از طلاق توافقی، مرد از پرداخت مهریه توافق شده خودداری کند، زن چه باید بکند؟
اگر در توافقنامه و گواهی عدم سازش، پرداخت بخشی از مهریه در طلاق توافقی به صورت نقدی یا اقساطی تعهد شده باشد و مرد از اجرای آن خودداری کند، زن میتواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگاه، تقاضای صدور اجرائیه کند. این حکم، یک سند رسمی لازمالاجراست و زن میتواند برای توقیف اموال و داراییهای مرد، مطابق قانون اجرای احکام، اقدام کند تا حق خود را وصول نماید.
۳. آیا زن پس از بخشش کامل مهریه میتواند دوباره آن را مطالبه کند؟
بله، تحت یک شرط خاص: اگر طلاق توافقی از نوع بائن خلع باشد، زن میتواند در طول مدت عده (حدود سه ماه قمری) از بذل مهریه خود رجوع کند. این رجوع به این معنی است که زن دوباره مهریه بخشیده شده را مطالبه میکند. پیامد حقوقی این کار این است که نوع طلاق از بائن به رجعی تبدیل شده و مرد نیز حق پیدا میکند که در همان مدت عده، به زندگی مشترک رجوع نماید.
۴. تفاوت حقوقی “بذل مهریه” و “ابراء ذمه” در توافق طلاق چیست؟
بذل مهریه به معنی بخشیدن مهریه در ازای دریافت طلاق است و زن در طول عده میتواند از آن رجوع کند. اما ابراء ذمه به معنی تبرئه کردن و بریالذمه اعلام کردن مرد از دین مهریه است. ابراء یک عمل حقوقی غیرقابل رجوع است و پس از آن، زن دیگر تحت هیچ شرایطی حق مطالبه آن بخش از مهریه در طلاق توافقی را ندارد. در تنظیم توافقنامه باید به این تفاوت مهم توجه کرد.
۵. در طلاق توافقی، تکلیف مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چگونه تعیین میشود؟
نوع اولیه مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) در طلاق توافقی، تأثیر کمتری دارد، زیرا اراده و توافق جدید زوجین بر آن مقدم است. زن و مرد میتوانند بر خلاف شرایط اولیه، توافق کنند که مهریه به صورت یکجا پرداخت شود یا کاملاً بخشیده شود. در واقع، در مورد مهریه در طلاق توافقی، هر توافقی که در متن گواهی عدم سازش ثبت شود، بهعنوان تعهد نهایی و لازمالاجرای طرفین در نظر گرفته خواهد شد.
